حضور زنان در عرصه‌های مدیریتی به خصوص در کشورهای جهان سوم آمارهای قابل قبولی را به خود اختصاص نمی‌دهد. طبق یک تحقیق که در سال ۲۰۲۱ توسط استنفورد انجام شد، آمارهای شوکه‌کننده‌ای از وضعیت نابرابری جنسیتی در جایگاه‌های شغلی روز دنیا ارائه شد. در این تحقیق آمده است که تنها ۱۶ درصد از اعضای هیئت علمی متمرکز بر هوش مصنوعی زن هستند. در مطالعه جداگانه‌ای که در همان سال توسط مجمع جهانی اقتصاد منتشر شد، پژوهشگران دریافتند که زنان تنها ۲۶ درصد از موقعیت‌های مرتبط با تحلیل و هوش مصنوعی را در اختیار دارند.

آژانس نوآوری بریتانیا نیز ضمن انجام تحقیقی در سال ۲۰۱۹ مطرح کرد که نسبت مقالات دانشگاهی هوش مصنوعی که توسط حداقل یک زن تألیف شده است، از دهه ۱۹۹۰ بهبود نیافته است. تا سال ۲۰۱۹، تنها ۱۳.۸ درصد از مقالات تحقیقاتی هوش مصنوعی در Arxiv.org، توسط زنان تألیف شده است که این تعداد در دهه گذشته به طور پیوسته کاهش یافته است. دلایل مختلفی هم در این رابطه مطرح شده که بیش‌تر به همین نگاه کلیشه‌ای به نقش زن در جامعه و تفاوت گذاشتن بین افراد بر اساس جنسیت‌شان مربوط می‌شود.

یکی از اولین و برجسته‌ترین پیشگامان زن در فناوری هوش مصنوعی آدا لاولیس بود که اغلب به‌عنوان اولین برنامه‌نویس کامپیوتر در جهان شناخته می‌شود. در اواسط قرن ۱۹، لاولیس با چارلز بابیج روی طراحی موتور تحلیلی، یک کامپیوتر مکانیکی که می‌توانست محاسبات پیچیده را انجام دهد، کار خود را آغاز کرد. لاولیس پتانسیل موتور تحلیلی را برای فراتر رفتن از محاسبات ساده و استفاده برای کارهای پیچیده‌تر مانند تولید موسیقی و ایجاد گرافیک تشخیص داد. بینش و ایده‌های او پایه و اساس برنامه‌نویسی کامپیوتری مدرن را پایه‌گذاری کرد و او تا به امروز الهام بخش زنان در زمینه STEM است.

شکاف جنسیتی در حوزه هوش مصنوعی

در اواخر سال گذشته میلادی مجله نیویورک تایمز به سراغ حوزه هوش مصنوعی رفت و درباره سروصدای آن در دنیای تکنولوژی مطلبی منتشر کرد. در این مطلب به افراد معروفی نظیر سم آلتمن، ایلان ماسک و لری پیج اشاره شد. این مقاله مورد توجه قرار گرفت؛ هرچند نه به خاطر محتوایش، بلکه به دلیل اشاره نکردن به آنچه که نبودش در مقاله به چشم می‌آمد: زنان.

در مقاله تایمز به نام ۱۲ مرد اشاره شده بود که اکثر آن‌ها رهبرانی در زمینه AI بودند یا نقش مهمی در شرکت‌های حوزه تکنولوژی داشتند. نکته جالب این است که بسیاری از آن‌ها به صورت رسمی در حوزه هوش مصنوعی تحصیل نکرده بودند یا آموزش ندیده بودند.

برخلاف ادعای مجله تایمز، موج هوش مصنوعی با ملاقات ماسک و پیج در عمارتی در خلیج سان فرانسیسکو ایجاد نشد. این جریان به مدت‌ها قبل بازمی‌گردد؛ جایی که دانشگاهیان، قانون‌گذاران، اخلاق‌دانان و علاقمندان بدون سروصدا به شکلی خستگی‌ناپذیر در حال کار برای ایجاد پایه‌های سیستم‌های هوش مصنوعی مولدی بودند که ما امروز شاهدش هستیم.

الین ریچ که یک دانشمند بازنشسته حوزه علوم کامپیوتر است و پیش‌تر مشغول کار در دانشگاه تگزاس در آستین بود در سال ۱۹۸۳ یکی از اولین کتاب‌های مربوط به حوزه AI را منتشر کرد. وی بعدها در سال ۱۹۸۸ در یک شرکت سمت مدیریت یک آزمایشگاه هوش مصنوعی را برعهده گرفت. سیتیا دورک هم که یکی از اساتید دانشگاه هاروارد بود، چند دهه قبل در زمینه‌های عدالت هوش مصنوعی، حریم خصوصی متفاوت و محاسبات توزیع شده موجی از گفتگوها را به راه انداخت. همچنین سینتیا بریزیل، مهندس رباتیک، استاد دانشگاه MIT و یکی از هم‌بنیان‌گذاران Jibo (یک استارتاپ در حوزه رباتیک)، در اواخر دهه ۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ روی توسعه Kismet که یکی از اولین ربات‌های اجتماعی محسوب می‌شود، کار کرده است.

علی‌رغم اینکه زنان به شکل‌های مختلف در پیشرفت AI نقش داشته‌اند، اما بخش بسیار کمی از نیروی کار در این حوزه را به خود اختصاص داده‌اند. براساس یکی از مطالعات دانشگاه استنفورد در سال ۲۰۲۱، فقط ۱۶ درصد از اعضای هیئت علمی متمرکز بر هوش مصنوعی را زنان تشکیل می‌دهند. در یک تحقیق مجزا که همان سال توسط World Economic Forum منتشر شد، نویسندگان به این موضوع اشاره کردند که زنان تنها ۲۶ درصد از موقعیت‌های شغلی مربوط به AI و تجزیه و تحلیل را در اختیار دارند. خبر بد این است که این شکاف جنسیتی در حال افزایش است.

یک آژانس نوآوری عام‌المنفعه بریتانیایی به نام Nesta در سال ۲۰۱۹ دست به یک پژوهش زد و به این نتیجه رسید که نسبت مقالات دانشگاهی منتشر شده با حداقل یک نویسنده زن در حوزه هوش مصنوعی از دهه ۹۰ تا به حال بیش‌تر نشده است. با توجه به داده‌های سال ۲۰۱۹، فقط ۱۳.۸ درصد از مقالات تحقیقاتی در حوزه AI که در Arxiv.org (مخزن مقالات علمی پیش از چاپ) قرار گرفته‌اند، توسط زنان نوشته شده‌اند (منظور مقالاتی است که فقط توسط نویسنده(های) زن نگارش شده یا محصول همکاری زنان و مردان بوده است). در دهه گذشته حتی شاهد کاهش این آمار هم بوده‌ایم.

دلایل شکاف جنسیتی

دلایل زیادی را برای این شکاف جنسیتی می‌توان مطرح کرد. اما تحقیق Deloitte در رابطه با نقش زنان در حوزه هوش مصنوعی برخی از مهم‌ترین علل این امر را برجسته می‌کند. از جمله این موارد می‌توان به قضاوت شدن از سوی همکاران مرد و تبعیض جنسیتی در حوزه‌ای که مردها خود را در آن مسلط می‌بینند، اشاره کرد.

همه چیز از دانشگاه شروع می‌شود. ۷۸ درصد از زنان در تحقیقات Deloitte اظهار کرده‌اند که در مقطع کارشناسی این شانس به آن‌ها داده نشده که در حوزه هوش مصنوعی یا ماشین لرنینگ کارآموزی کنند. بیش از نیمی (۵۸ درصد) از آن‌ها گفتند که حداقل با یک کارفرما به خاطر برخورد متفاوت با زنان و مردان قطع همکاری کرده‌اند. حتی ۷۳ درصد از زنان گفته‌اند که به خاطر نابرابری دستمزدها و نبود امکان پیشرفت شغلی مجبور شده‌اند فعالیت در صنعت تکنولوژی را کاملاً کنار بگذارند. حال فعالیت نکردن زنان می‌تواند به حوزه AI آسیب وارد کند.

یافته‌های تحقیقات Nesta نشان می‌دهد که زنان بیش‌تر از مردان در حوزه هوش مصنوعی به پیامدهای اجتماعی، اخلاقی و سیاسی توجه دارند. این نتایج چیز خیلی عجیب نیست، چرا که زنان در جهانی زندگی می‌کنند که به خاطر جنسیت‌شان تحقیر می‌شوند. عموماً مردان در بازار موقعیت‌های بهتری دارند و نگاه مارکت به زنان دارای فرزند به نحوی است که آن‌ها مسئول اصلی در انجام وظایف خانه در نظر گرفته می‌شوند و انتظار می‌رود که تعادل مناسبی میان شغل و زندگی شخصی‌شان برقرار کنند.

نمونه‌هایی از نقش زنان در تحول هوش مصنوعی

لی تیدریش به‌عنوان کارشناس هوش مصنوعی در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه OECD و مشارکت جهانی در زمینه هوش مصنوعی همکاری دارد. وی در زمینهGPAL فعال است که یک ابتکار بین‌المللی برای ترویج استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی است، رویکردهایی را برای هوش مصنوعی توسعه می‌دهد که ریسک استفاده از این ابزار را همزمان ارزیابی و مدیریت می‌کند.

یرنه سلیمان کار خود را در هوش مصنوعی به‌عنوان یک محقق و مدیر سیاست عمومی در OpenAI آغاز کرد، جایی که او رویکرد جدیدی را برای انتشار GPT-2، سلف ChatGPT، اداره می‌کرد. پس از نزدیک به یک سال فعالیت به‌عنوان مدیر خط مشی هوش مصنوعی در Zillow، او به‌عنوان رئیس سیاست جهانی به Hugging Face پیوست. مسئولیت‌های او در آنجا از ساخت و خط مشی هوش مصنوعی شرکت پیشرو در سطح جهانی تا انجام تحقیقات اجتماعی و فنی را شامل می‌شود.

سارا کرپس استاد علوم سیاسی و عضو کهنه کار نیروی هوایی آمریکا و تحلیلگر است که بر سیاست خارجی و دفاعی ایالات متحده تمرکز دارد. او استاد دولت در دانشگاه کرنل، استاد کمکی حقوق در دانشکده حقوق و محقق کمکی در مؤسسه جنگ مدرن وست پوینت است. تحقیقات اخیر کرپس پتانسیل و خطرات فناوری هوش مصنوعی مانند GPT-4 OpenAI را به ویژه در حوزه سیاسی بررسی می‌کند. سال گذشته در ستون نظری روزنامه گاردین، نوشت که با سرازیر شدن پول بیشتر به هوش مصنوعی، رقابت تسلیحاتی هوش مصنوعی نه تنها در بین شرکت‌ها، بلکه کشورها تشدید می‌شود در حالی که چالش سیاست‌های هوش مصنوعی سخت‌تر می‌شود.

کریستال کافمن قبل از ادامه تحصیل در رشته زمین‌شناسی به‌عنوان یک سازمان‌دهنده در کمپین‌های سیاسی و موضوعی به مدت یک دهه کار کرد. او سپس به کار کنسرت روی آورد، که او را به Turkopticon، - یک سازمان غیرانتفاعی که به مبارزه برای حقوق کارگران اختصاص دارد - سوق داد. کافمن که اکنون سازمان‌دهنده اصلی در Turkopticon است، اخیراً به‌عنوان همکار پژوهشی با مؤسسه تحقیقاتی هوش مصنوعی توزیع‌شده DAIR شروع به کار کرد و در کنار دیگران برای ایجاد جامعه‌ای از کارگران متحد در اصلاح اشتباهات فناوری‌های بزرگ کار می‌کند.

رشیدا ریچاردسون مشاور ارشد مسترکارت است، جایی که حوزه کاری او علاوه بر هوش مصنوعی، مسائل حقوقی مربوط به حریم خصوصی و حفاظت از داده‌ها را نیز شامل می‌شود. ریچاردسون که قبلاً مدیر تحقیقات سیاستی در مؤسسه AI Now، بود. مؤسسه تحقیقاتی که پیامدهای اجتماعی هوش مصنوعی را مطالعه می‌کند. مشاور ارشد سیاست‌گذاری برای داده‌ها و دموکراسی در دفتر سیاست علم و فناوری کاخ سفید و استادیاری حقوق نیز بخشی از رزومه او بوده است. او در دانشگاه در زمینه نژاد و فناوری‌های نوظهور فعالیت می‌کند.